Bir Klasik Müzik Konserinde Sahneye İç Çamaşırı Fırlatan Tarihin İlk Fangirlleri: Franz Liszt’in Çılgın Hayranları

Klasik müzik konserlerini düşündüğümüzde sahnede iç çamaşırlarını fırlatıp bağıran hanımlar bir kereden fazla aklımıza gelmez ama bunun tarihte ilk başladığı yer aslında bir klasik müzik konseridir. One Direction, BTS ve Justin Bieber’dan çok önce, konser salonları çığlık atan, bayılan, ona aşık kadınlarla dolup taşan bir kişi daha vardı: Piyanist Franz Liszt. Hayranları kendilerine Lisztomania adını verdiler, ancak bu ad daha çok bir hastalık olarak anıldı.

Franz Liszt’in parmakları piyanoya dokunduğu anda, salondaki hanımlar o kadar deliriyordu ki doktorlar fandomda bir akıl hastalığı salgını olduğuna inanmaya başladılar. Sadece orada durmadılar. Bakalım diğer Liszt hayranları neler yapmış. ?

Franz Liszt, dünyanın daha önce hiç görmediği bir sembol efekti yarattı. Klasik müzisyenler, biraz fazla alkışladıklarında seyirciyi kontrolden çıkmış olarak görüyorlardı. Liszt sahneye çıktığında insanlar iç çamaşırlarını sahneye fırlatmaya başladılar. Bazıları mendil, gül demeti ya da birkaç yırtık elbise fırlatırdı. Ön sırada ondan birkaç santim uzağa oturur, yüzünün her ayrıntısını görebilmek için dürbünle ona bakarlardı. 1842’de Berlin’deki kaotik bir gösteri sırasında, birkaç bayan Franz Liszt’i kanlar içinde görünce kontrol edilemeyen, histerik kahkahalara boğuldu ve diğerleri bayıldı. Tarihte ilk kez böyle bir şey yaşandı. ‘Aşktan bayılan kadınlar’ vardı.

Bir Franz Liszt konseri bittiğinde bayanlar sahneye çıkar ve bulabildikleri anıları çalmaya çalışırlardı. Terli mendilleri için savaşır, kadife eldivenlerini kırarlardı ki oradaki herkes küçük bir parçayı evine götürebilsin. Diğerleri konsere hazırlıklı gelirdi. Liszt’in gösterilerine cam şişe getiren kadınların raporları var. İçtiği kahve fincanındaki tortuyu şişelerine döktüler. Böylece nereye giderlerse gitsinler, dudaklarına değen bir şeyi yanlarında taşıyabilirlerdi. Bir yazar, bir kadının Liszt’in kullanılmış kıçını pis oluktan çıkardığını gördüğünü anlattı. Onu sadece konuta götürmekle kalmadı, aynı zamanda bu külleri üzerinde elmaslarla ‘FL’ yazan bir madalyonun içine yerleştirdi. Tabii madalyon kokuyordu. Ama nereye giderse gitsin giyiyordu.

Franz Liszt için çıldıran sadece kadınlar değildi. Erkekler de severdi. Öyle ki onun ne kadar yakışıklı olduğuna dair uzun şiirler bile yazmışlar. Rus eleştirmen Yuri Arnold, Liszt’i bizzat gördükten sonra şunları yazdı: “Eve gelir gelmez ceketimi çıkardım, kendimi kanepeye attım ve en acı, en tatlı gözyaşlarıyla ağladım.”

Bunu hisseden tek kişi o değildi. Liszt’i gördükten sonra Stasov ve Serov adlı iki arkadaş; “O gün, 8 Nisan 1842’nin bizim için kutsal olacağına ve ölene kadar onun bir saniyesini asla unutmayacağımıza sonsuza dek yemin ettik.” dedi. Hans Christian Andersen ‘Küçük Deniz Kızı’ hikayesini yazmakla meşgul olmadığında, zamanını Liszt’in cazibesi hakkında yazarak geçirirdi. Liszt’i ilk kez gördükten sonra günlüğüne şöyle yazdı: “Liszt salona girdiğinde elektrik çarpmış gibi hissettim.’ o yazdı. “Her yüzün üzerinden geçen bir güneş ışını gibi.”

Franz Liszt sevgilinizi kolayca çalabilirdi. Kim olduğun önemli değildi. Ünlü Fransız romancı Honore de Balzac olsanız bile, karınız Liszt’in görünüşü hakkında şiirler yazardı. Zavallı Balzac’ın başına gelen de tam olarak buydu. Balzac’ın metresi ve müstakbel eşi Eva Hanska, Liszt’i meskenine davet ettiğinde çılgına döndü. Liszt ile tanışacağı için o kadar heyecanlıydı ki konuşamıyordu bile. Ancak gittiğinde günlüğüne “Gözleri cam gibi ama zekasının etkisiyle parlıyor ve kesme elmas gibi bir yüzü var. Her parçası, saçı, vücudu ve ağzı bunu yapıyor.” cennet gibi bir rüya.’ yazdı.

Liszt’ten sonra gelenler sadece ünlüler değildi. Kraliyet ailesinin bile onun için çıldırmasına neden oldu. Bir eleştirmenin belirttiği gibi, Franz’a diğer gerçek insanlar tarafından bile daha “krallara göre” davranıldı ve bu abartı değildi. Avrupa turu için Almanya’dan ayrıldığında, kral ve kraliçe ayrılırken onu uğurlamak için balkona çıktılar. Liszt’i altı beyaz atın önderliğindeki bir kraliyet arabasına bindirmek için bütün bir alay oluşturdular ve ardından 30 koç ve kraliyet şeref muhafızlarından oluşan bir alay tarafından uğurlandılar.

Liszt’i bu kadar tanınır kılan şeylerden biri gösterişli, asi uzun saçlarıydı. Daha önce hiç kimse bir erkekte böyle bir şey görmemişti ve bazıları buna takıntılı hale geldi. Bayanlar, Liszt’e mükemmel at yelesi gibi saçından bir tutam göndermesi için yalvaran mektuplar gönderdiler. Böylece saçları madalyonlarda tutabilir ve her zaman yanlarında tutabilirlerdi. Hayranlarını hayal kırıklığına uğratmak istemeyen Liszt, saç rengiyle eşleşen bir köpek satın aldı ve her mektup aldığında onu kürkünden çıkardı.

Öldüğünde bile hayranları onun saçını istemekten asla vazgeçmedi. Liszt’in cesedini bulan bayan, vücudundan bir tutam saç kesmek için izin istedi.

Liszt’in pek çok ilişkisi vardı ama hiçbiri Lola Montez’le olan ilişkisi kadar çalkantılı değildi. Üç Silahşörler ve Bavyera Hükümdarı’nın yazarı Alexandre Dumas ile olan bağlantılarıyla ünlenen erotik bir dansçıydı. Sevenleri arasında favorisi elbette Franz Liszt’ti. Ancak görünüşe göre Liszt bu ilgiye kendisi kadar bağlı değildi. Lola Montez’le bir otel odasındayken gece gizlice dışarı çıkmış. Montez hoş değildi. Dışarı çıkmadan önce odadaki her mobilya parçasını öfkeyle parçaladı ve mahvetti. Ancak görünüşe göre Liszt, ayrılışının yaratabileceği etkiyi biliyordu. Ayrılmadan önce otel sahiplerine bir tomar para vermişti. Onları otel odasının harabeye dönüşmek üzere olduğu konusunda uyarmıştı.

Şarkıcı Giovanni Battista Rubini, Liszt ile turneye çıktığında, Liszt’in menajeri Signor Belloni, Rubini’nin bununla nasıl başa çıkacağı konusunda endişeliydi. Çılgın kadınlar Liszt için bağırırsa üzüleceğinden korkuyordu. Bu yüzden, Rubini’nin Liszt kadar sevildiğini hissetmesi için insanlara performansları sırasında Rubini’ye çiçek atmaları için para ödedi. Rubini ise ilgiyi seviyordu. Ta ki tur bitene ve Belloni hesabı ona gönderene kadar… Belloni, Rubini’nin özgüveninin kırılmasını istemiyordu ama görünüşe göre bedelini ödemeye de niyeti yoktu.

Franz Liszt artık sadece tanınmakla kalmıyor, bazıları tarafından sosyal bir sorun olarak görülüyordu. Onun zamanında insanlar bunun insanları nasıl etkilediği hakkında makaleler yazdılar ve “Lisztomania” terimini icat eden Heinrich Heine bu sorundan “gerçek delilik” olarak bahsetti. Doktorlar bunu açıklamaya çalışıyorlardı. Bazıları Lisztomania’yı konser salonlarında yayılan bir mikroptan veya bir tür kitlesel epileptik salgından sorumlu tuttu. Hatta bazıları halkı buna karşı nasıl “aşılayacağına” dair makaleler yazdı. Bu artık onların gözünde sadece bir fandom değil, bir hastalık topluluğuydu. Yine de kimse bir çare bulamadı. Neuigkeits-Bote adlı bir makale, insanları Lisztomania “bulaşıcılığına” karşı uyaran bir makale bile yayınladı. Liszt’in şehirden ayrılışını kutlayan bir yazıda şu sözler yazıyordu; “Kadınlar nihayet çocuklara, mutfağa ve kocalarına bir kez daha bakıyorlar.”

Bugün, bilim adamları hala Franz Liszt’in insanları nasıl bu kadar çılgına çevirdiğini araştırıyorlar. Bazı teorileri biraz garip. Örneğin, bir araştırmacı, Liszt’in müziğinin hızlı temposunun, dinleyicilerin beyinlerinde elektriksel nörolojik bir etkiye sahip olabileceğini ve muhakeme yeteneklerini kapatabileceğini söylüyor. Diğer araştırmalar, Lisztomani’nin müziğin insanlarda cinsel dürtüler üzerindeki etkisini ortaya çıkardığını ileri sürdü. Diğerleri, tıpkı kuşlar gibi, bir partneri etkilemek için melodi kullanmanın etkisinden kaynaklanabileceğini düşünüyor. Liszt, bakımlı saçları olan yetenekli bir piyanistti. Yani ekranda tavus kuşu gibiydi. Teoriye göre, o çok harika olduğu için kadınları aşktan bayılttı. İnsanlar bununla nasıl başa çıkacaklarını bilemediler, bu yüzden sınır sistemleri aşırı heyecanlanmaktan başka dayanamadı.

Bu çılgın aşk durumunu normal karşılayabilecek misin?